UniverzitetuBeogradu,Filoloskifakultet
Spanskijezik,knjizevnostikultura
Spanskijezik1
Rezimeteksta
DrAnaKuzmanovicBeograd,decembar2016.
Uvod
Udzbenik Svet hispanistike napisan je 2011. godine kako bi se u velikoj meri studentima hispanistike olaksalo upoznavanje sa kulturom i civilizacijom spanskog govornog podrucja. Autori udzbenika kazu da ova knjiga ima ambiciju da predstavlja neku vrstu vodica kroz svet hispanistike. Mi cemo se u ovom rezimeu fokusirati na spanski jezik, podrucje na kom se koristi i njegove dijalekte i varijante.
Jezik
Iz cinjenica navedenih u tekstu, mozemo videti da spanski jezik ili katiljanski (el castellano) spada u velike jezike savremenog sveta i da se govori sirom planete. Zvanican je jezik u Spaniji, zemljama Hispanske Amerike i Ekvatorijalne Gvineje. Spada u grupu romanskih jezika i potice od narodnog govornog latinskog (latin vulgar) koji se govorio na Iberijskom poluostrvu za vreme rimske okupacije. Jedan od jezika koji je najvise uticao na razvoj spanskog jezika je arapski, koji je obogatio spanski recnik u raznim oblastima. Upravo tom periodu, izmedju desetog i trinaestog veka,se kastiljanski konsolidovao kao jezik. Kastiljanski jezik se nametnuo kao jezik Spanije zbog jacanja Kastilje i prevlasti nad ostalim kraljevinama. Danas su jezici tih kraljevina ostali u tragovima u vidu sledecih dijalekata:
leonski (leones)
asturijski (asturiano)
aragonski (aragones)
andaluzijski (andaluz)
Iako je zvanicni jezik u mnogim zemljama, u govornom jeziku se primecuju velike razlike, pogotovo u zemljama Hispanske Amerike. Zato dolazi do pojava varijanata. Postoje razlicite varijante od kojih su meksicke, argentinske, kubanske i filipinske, kao i ladino, jezik Jevreja Sefarda. U ovim varijantama dolazi do mesanja drugih jezika i kultura okolnih zemalja i naroda sa spanskim jezikom.
Autor ovog poglavlja nam u ovom tekstu daje do znanja da jezik mora da ispunjava sledecih pet kriterijuma da bi se smatrao svetskim jezikom:
Kohezija
Jezik mora da bude razumljiv i da stvara poruku na koherentnom jezickom kodeksu.
Zajednistvo
Treba da postoji velika zajednica kojoj je taj jezik maternji.
Kultura
Mora biti povezan sa kulturom i knjizevnoscu koja prevazilazi granice govornog podrucja.
Kolonizacija
Smatra se da svetski jezici pripadaju narodima koju putuju i osvajaju nove prostore.
Trgovina
Trgovina omogucava komunikaciju sa drugim narodima.
Spanski jezik ispunjava svih pet uslova i njegov uticaj raste sa razvojem kulture i brojnim emigracijama.
Dolazimo do jos jedne podele jezika:
Medjunarodni jezik – jezik koji se govori u nekoliko zemalja
Lingva franka – jezik koji je sredstvo komunikacije ljudi koji imaju razliciti maternji jezik
Univerzalni jezik -poseduje odlike oba navedena jezika, ali i usvojen je od strane razlicitih naroda na razlicitim prostorima
JezickasituacijauSpanijiispanskijezikdanas
Zvanicni jezik Spanije je kastiljanski ili spanski, medjutim u ustavu Spanije, jezici autonomnih zajednica su takodje prihvaceni. To su:
Baskijski (el euskera)
Govori se u podrucju Baskije i jedini je jezik koji ne pripada grupi romanskih jezika. Njegovo poreklo je nepoznato. Postoje spekulacije o njegovom poreklu, ali nijedna nije potvrdjena.
Galisijski (el gallego)
Nastao je od narodnog govornog latinskog jezika i vodi poreklo od galisijko-portugalskog. Zajedno sa spanskim je postao zvanicni jezik Galisije 1981. godine.
Katalonski (el catalan)
Pripada grupi romanskih jezika. Varijanta katalonskog je valensijski jezik koji se koristi u vecem delu Valensije.
Spanski ustav podjednako ceni sve varijante spanskog jezika i one se vode kao kulturna bastina. Varijante jezika se stite pomocu statuta koje raspisuju autonomne pokrajine. Katalonski, galisijski i baskijski su od 2005. godine u upotrebi pri skupovima Evropske unije, sto govori o njihovoj vaznosti i priznatosti. Iako postoji dosta varijanti spanskog, sve su na neki nacin srodne normiranom jeziku, te se govornici razlicitih varijanti i dalje lako razumeju.
Autor se u daljem tekstu pita odakle potice prevlast kastiljanskog nad ostalim varijetetima. Bitan faktor jeste istorija i period rekonkiste, kada se Kastija na celu sa kraljicom Izabelom istakla kao pokretac borbe protiv Muslimana i mecena Kristoferu Kolumbu, zahvaljujuci cijim otkricima je Kastilja zagospodarila novim prostranstvima i ucvrstila politicku i jezicku dominaciju u Spaniji.
Danas spanski jezik govori kao maternji ili koristi u sluzbene svrhe preko 440 miliona ljudi. Spanski se govori na teritoriji Spanije, Ekvatorijalne Gvineje, u jednom delu Sahare, Severnoj, Srednjoj, Juznoj Americi (sem Brazila i Gvajane) i delovima SAD-a. Spanski jezik je cetvrti na svetu po broju govornika. (Soldatic, Donic, 2011: 47,48)
Prva gramatika spanskog jezika napisana je 1492. godine od strane Antonija de Nebrihe. Dalje normiranje i negu jedinstva gramatike, fonetike i recnika nastavila je Spanska kraljevska akademija (Real Academia Espanola) osnovana 1713. godine.
Nova gramatika spanskog jezika uvazava i americke varijante.
SpanskijezikuAmerici
Postoji dosta uocljivih razlika u fonetici, leksici, morfologiji i sintaksi u hispanoamerickim varijantama spanskog jezika. Tako da se na osnovu tih razlika u govoru lako moze reci ko potice iz Kolumbije, ko iz Argentine, Kube ili Meksika. Ova tri cinioca su znacajno uticala na stvaranje americkog spanskog:
1. Jezicko nasledje koje je Amerika zadobila od Spanije;2. Doprinos domorodackih jezika stvaranju hispanoamerickih dijalekata;3. Uticaj africkih jezika na americki spanski.
Ove tri stavke detaljno su proucene od strane Dzona M. Lipskog (John M. Lipski) u knjizi El espanol de America.
Veliki uticaj na spanski imala je muslimanska kultura i sam jezik (arapski). U spanskom jeziku ima oko cetiri hiljade reci arapskog porekla. Od XVII i XVIII veka otkrivaju se slicnosti izmedju spanskog koji se govori u Americi i spanskog u Andaluziji, medjutim tek od XX veka krece da se proucava andaluzizam americkog spanskog. Tome su doprinele studije Maksa Leopolda Vagnera (Max Leopold Wagner) El espanol de America y el latin vulgar (Spanski u Americi i narodni latinski) iz 1920. godine, kao i esej Pedra Enrikes Urenje (Pedro Henriquez Urena) Observaciones sobre el espanol de America (Zapazanja o americkom spanskom) iz 1921. godine. Pominju se pojave kao sto su seseo i yeismo.
Takodje, smatra se da su na americki spanski dosta uticali africki jezici koji su usli u Ameriku preko crnih robova. Tragove afrohispanskog u spanskom imamo na Kubi, u Puerto Riku, Dominikanskoj republici, Panami, Kolumbiji i Venecueli.
Svakako da prilikom kolonizacije, mesanja razlicitih kultura i osvajanja dolazi do hibridnih rezultata, tj. stvaranja novih jezika, medjutim, tragovi prvog i osnovnog jezika se ne mogu izbrisati.
Ovo je jedna od znacajnih odlika americkog spanskog zato sto taj jezik ima svoju posebnost i unutrasnje razlike u odnosu na jezik Spanije, a na to su veliki uticaj imali indijanski jezici. (Soldatic, Donic,2011: 53)
Zakljucak
Autori u knjizi jasno i sistematicno iznose podatke o rasprostranjenju, istoriji razvitka i varijantama savremenog spanskog jezika. Tekst ne mozemo kriticki ispitati, jer se radi o cinjenicama koje su lisene subjektivnog misljenja autora. Ovaj udzbenik namenjen je studentima koji se tek upoznaju sa svetom hispanistike i odlican je vodic kroz celokupnu istoriju Spanije. Napisan je koherentno i sadrzi ekvivalentne nazive svih bitnih pojmova i na spanskom jeziku. Spanski jezik, kao cetvrti jezik po broju govornika na svetu sa svojom bogatom istorijom, zahtevan je predmet naucno-istrazivackog rada, a mi smatramo da su autori uspeli da prenesu najbitnije cinjenice i ucine ih lako razumljivim studentima.
LITERATURA:
Soldatic, Dalibor; Donic, Zeljko, Svet hispanistike, Beograd, Zavod za udzbenike, 2011. [Odabrani odeljak (knjiga): Jezici, str. 40-54]
RADILE:
Katarina Stevanovic 2016/0469
Mina Sujdovic 2016/0092
Marija Matic 2016/0414
